Pandanın Başparmağı; Jay Gould’un, Doğa Tarihi Üzerine Düşünceler serisi Gould’un, evrim kuramını ana tema olarak kullandığı denemelerinden oluşuyor.
Plinius, lö 79 yılında Vezüv yanardağının püskürüşünü incelemek amacıyla Napoli körfezini denizden geçmeye çalışırken ölmüştü. Pompei halkını soluksuz bırakan gazlar onun da boğulmasına yol açmıştı.
Elbette Wilson, Plinius’un bu sözüne, yaşamın gözle görülemeyecek denliküçük yapı taşlarım onurlandırmak amacıyla değinmişti; yoksa,ünlü Romalıdan gözle görülmeyen yapıları bilmesi beklenemezdi. Plinius’un aklından geçirdiği, organizmalardı.Plinius’un sözü doğa tarihinin bana büyüleyici gelen özünü yakalıyor.
Oysa her organizma bize bundan daha çoğunu anlatabilir. Her biri bize öğretir; biçim ve davranışlarıyla genel iletiler verir; yeter ki, onları okumayı öğrenebilelim. Bu bilgilendirmenin öğretim dili evrim kuramıdır. Ululama tamam, ardından açıklama gelmeli.
Tüm bilimsel alanların en heyecan verici ve önemlilerinden birine, evrim kuramı alanına, hiç aklımda yokken yolumun düşmesi benim için büyük bir talihtir.
Charles Darwin büyük kitabını bu zenginliği anlatan çarpıcı bir karşılaştırmayla bitirmeyi yeğlemiştir. Gezegenlerin yalın hareket sistemleri ve bunun doğurduğu sonsuz, biteviye dönüşle,yaşamın karmaşıklığı ve onun çağlar süren hayret verici ve kestirilemez değişimi arasında karşıtlık kurmuştur:
Bu gezegen değişmez bir kütle çekim yasası uyarınca yörüngesinde dönüp dururken, bazı içkin yeteneklerin başlangıçta birkaç yada tek bir formda canlandığı ve bunca yalın bir başlangıçtan,sonsuz sayıda en güzel ve en hayranlık uyandıran yaşam biçimlerinin evrilmiş ve evrilmekte olduğu bu yaşam görüşünde bir görkem vardır.
Stephen Jay Gould dizinin ikinci kitabı olan Pandanın Başparmağı’nda, Türkiyeli okurun Darwin ve Sonrası’ndan alışık olduğu ve çoktandır özlediği kendine has üslubuyla evrim kuramının en sıcak konularına değiniyor.